امام خمینی(ره):
اگر این مسجد و مرکز ستاد اسلامی قوی باشد، ترس از فانتوم‌ها نداشته باشید. ترس از آمریکا و شوروی و این‌ها نداشته باشید. آن روز باید ترس داشته باشید که شما پست بکنید به اسلام؛ پشت بکنید به مساجد ... .
20تیر 1359
از دیدگاه امام خمینی (ره) اساس و چکیده‌ی اسلام ناب، «توحید» است.
توضیح آنکه؛ در بدو امر، مفهوم توحید مفهومی آشنا است که فقط به حوزه‌ی باورها مربوط است. امام خمینی(ره) کلمه‌ی توحید و توحید کلمه را عصاره‌ی اسلام و مقصد انبیا می‌دانند. ایشان با نگاه دقیق خود این مفهوم را به گونه‌ای تشریح می‌کنند که قابلیت جریان و تاثیر عمیق در همه‌ی شئون جامعه را خواهد داشت.
امام خمینی(ره): کافی نیست که ما و شما در یک محفلی جمع بشویم و در جاهای دیگر هم همین طور، لکن آن مقصدی که مقصد اسلام است و مورد امر خدای تبارک و تعالی است و همه‌ی انبیا برای آن مقصد آمده اند از آن مقصد غفلت بشود. باید گفتارها، انسان را برساند به معنویات و برساند به توحید کلمه و کلمه‌ی توحید. صحیفه، ج۱۴، ص۱۵۲.
امام خامنه‌ای نیز در این‌باره می‌فرمایند: لُب روح و حقیقت اسلام، توحید است.
اما توحید از نظر ایشان: توحید پدیده‌ای از جنس فعل و به معنای یکی کردن است.
توضیح آنکه؛ توحید از ماده‌ی "و ح د" در باب تفعیل استفاده شده و به معنای یکی شدن و یکی کردن است. یعنی وقتی دو چیز را با هم یکی کنیم به این عمل توحید گویند. در نتیجه، اصولا توحید پدیده‌ای از جنس شدن، فعل و کنش است. امام خمینی(ره) در این باب در کتاب آداب الصلاة می‌نویسند:
به عقیده‌ی نویسنده جمیع علوم عملی است حتی علم توحید. شاید از کلمه‌ی توحید که تفعیل است عملی بودن آن نیز استفاده شود؛ چه که به حسب مناسبات اشتقاق، توحید از کثرت رو به وحدت رفتن و جهات کثرت را در عین جمع مستهلک و مضحل نمودن است.
در واقع توحید یک چهره‌ی دانشی (اثباتی) دارد و یک چهره‌ی کنشی (ثبوتی).
در بعد اول صحبت از برهان و انواع ادله‌ی عقلی و نقلی است و در بعد دوم صحبت از جریان توحید در متن واقعیت زندگی اجتماعی است.
مقام معظم رهبری در این‌باره می‌فرمایند: توحید یک امتداد اجتماعی دارد، یک امتداد سیاسی دارد، لااله‌الا‌الله فقط در تصورات و فروض فلسفی و عقلی منحصر و زندانی نمی‌ماند و می‌آید در کف جامعه تکلیف حام را معین می‌کند، تکلیف مردم را معین می‌کند.
یکی از فرق‌های مهم مکتب امام با سایر مکاتب امام با سایر مکاتب در تبیین توحید است. امام وجهه‌ی فعل بودن توحید را پررنگ‌تر می‌بیند ولی در سایر مکاتب بیشتر از زاویه‌ی برهان و استدلال به این مفهوم می‌نگرد. البته توحید به معنای فعل بودن، مبتنی بر برهان غیر قابل خدشه بر توحید به معنای دانشی آن است.
اولین کارکرد مسجد همانطور که از نامش پیداست، کارکرد عبادی است؛ اما نهاد آموزش و پرورش اسلام هم در مسجد شکل گرفت. پیامبر گرامی اسلام و اصحاب ایشان وقتی می‌خواستند قرآن را آموزش دهند، وقتی می‌خواستند احکام شرعی را برای مردم بیان کنند، مسجد پایگاه آنها بود.
این کارکرد مسجد تا قرن‌ها ادامه داشت. نه تنها در زمان رسالت حضرت، بلکه در دوره‌ی خلفا و در عهد امیرالمومنین(ع) و حتی در دوره‌ی سیاه بنی امیه و دوران بنی عباس، همیشه مسجد کارکرد آموزشی خود را حفظ کرده بود.
زوایایی در مساجد بزرگ برای علمای بزرگ و دانشمندان بزرگ وجود داشت که این‌ها کرسی درس اصلی شان را در مسجد برگزار می کردند. بنابراین در واقع می توان گفت بعد از کارکرد عبادی، کارکرد آموزشی مسجد، مهمترین و متداول ترین کارکرد مسجد در اسلام بوده است.
السُّجودُ منتَهَی الِعباده من بَنی آدَمَ[1]
مسجد یعنی جایگاه سجده و سجده منتها و اوج بندگی و عبادت انسان در مقابل حضرت پرودگار جل و علی است.
مسجد در فرهنگ دینی یادآور عبودیت، بندگی و خضوع در محضر پرودگار علی اعلی است، با وجود اینکه زمین با همه‌ی وسعتش می تواند محل سجده و عبادت ذات باری تعالی باشد«جُعِلَت لی الأرضُ مسجدا...»[2]، اما برترین و اصیل ترین مکان برای عبادت و تقرب به پرودگار مسجد است.
لذا اصلی‌ترین نشانه‌ی مسجد و محور تمام کارکردهای مسجد، ذکر و یاد خدای تبارک و تعالی و عبادت ذات بی متهای او می باشد. در آیات کلام الله وحی، از مسجد به عنوان جایگاه ذکر و یاد خداوند و محل ذکر اسماء حسنی او یاد می شود: «وَ مَساجِدُ یُذکَرُ فِیها اسمُ اللهِ کَثِیراً»[3]و از این روست که ظالم ترین فرد کسی است که مردم را از ذکر و عبادت خدا در مساجد محروم می کند«وَ مَن أظلَمُ مِمَّن مَنَعَ مَساجِدَالله أن یُذکَرَ فِیها اسمُه»[4] .
مسجد جایگاه عبادت خالصانه‌ی خداوند[5]، محل نجوای صادقانه با معبود[6]، پایگاه عروج انسان از خاک به افلاک[7]، زیارتگاه حضرت الله جل جلاله[8] و خانه‌ی نورانی حضرت پرودگار[9] است.
امیرحسین احمدنیا – 16 رجب 1442 هـ . ق
[1] مجلسی،محمدباقر، بحارالانوار، ج82،ص164.
[2] عاملی، محمدحسن، وسائل الشیعه، ج3، ص422.
[3] قرآن کریم، سوره حج(22)، آیه 40
[4] قرآن کریم، سوره بقره(2)، آیه 114.
[5] «وَ أنَّ المَساجِدَ لِلهِ فَلا تَدعوا مَعَ اللهِ أحَداً»؛ قرآن کریم، سوره جن(72)، آیه18.
[6] «وَ أقِیموا وُجوهَکُم عِندَ کُلِّ مَسجِدٍ وَ أدعُوهُ مُخلِصینَ لَهُ الدّینَ»؛ قرآن کریم، سوره اعراف(7)، آیه 29.
[7] سُبحانَ الّذی أسری بِعَبدِهِ لَیلاً مِن المَسجِدِ الحَرامِ إلی المَسجِدِ الأقصی»؛ قرآن کریم، سوره اسرا(17)، آیه1.
[8] «ألا طوبی لِعَبدٍ تَوَضّأ فِی بَیتِهِ ثُمَّ زارَنی فِی بَیتی»؛ عاملی محمد بن حسن، وسائل الشیعه، ج1، ص268.
[9] إنَّ بُیوتی فی الأرضِ اَلمَساجِدُ تُضیءُ لِأهلِ السَّماء کَما تُضیءُ النُّجومُ لِأهلِ الأرضِ؛ علملی محمدبن حسن، وسائل الشیعه، ج1، ص268.
حضرت امام خمینی (رحمه الله علیه):
مسجد محلی است که از آن باید امور اداره بشود، این مساجد بود که این پیروزی را برای ملت ما درست کرد، این مراکز حساسی است که ملت باید به آن توجه داشته باشند؛ این طور نباشد که خیال کنیم حالا دیگر ما پیروز شدیم، دیگر مسجد می خواهیم چه کنیم؟ پیروزی ما برای اداره مسجد است.[1]
مسجد ابتکار دین مبین اسلام در آغازین روزهای ولادت و کانون مرکزی جامعه اسلامی در تصمیم‌گیری، فرهنگ‌سازی، مدیریت و مرجع رفع مشکلات حکومت و مردم در جامعه‌ی‌اسلامی بر محور نماز و ذکر و دعا بوده است.
[1] صحیفه امام، ج 13، ص15