امیرحسین احمدنیا

پایگاه نشر سیاه‌مشق‌ها، گفتگوها، اندیشه ها، اخبار و اطلاع رسانی‌ها | معاون اجرایی و امور مراکز مرکز رسیدگی به امور مساجد استان‌های خراسان

نگاهی به سیر تحول مساجد ایران و استان های خراسان

  • ۴۹

چنین شهرت دارد که معماری اسلامی بیشتر عوامل خود را از دوسنت کهن معماری یعنی معماری ایران از یک طرف و معماری بیزانس از طرف دیگر وام گرفته است. از زمانی که سرزمین های قلمرو امپراتوری ساسانی و بخش بزرگی از امپراتوری بیزانس به تصرف مسلمانان درآمد همه تجربیات و آگاهی های فنی این دو تمدن کهن در خدمت آیین نو قرار گرفت و گرنه آن چنان که می دانیم خانه پیامبر اکرم در مدینه که پس از قبا دومین مسجد نیز به شمار می آمد بنای ساده ای داشت که از چند ستون چوبی و یک طاق مرکب از شاخه های درختان و اندودی از گل ساخته شده بود. (1)

بر پایه اطلاعاتی که ما در اختیار داریم مساجد اولیه ایران را می توان به سه گروه تقسیم کرد:

گروه نخست مساجدی که در متون کهن و تک نگاری های پیرامون شهرهای ایران از آن ها نام برده شده است؛ گروه دوم مساجدی که در حفاری های باستان شناسی در محوطه های دوران اسلامی آثاری از آن ها به دست آمده و گروه سوم مساجدی که با برخی اضافات از قرون اول هجری به جای مانده اند.

در بسیاری از مناطق دنیای اسلامی مکان های عبادی دوران قبل از اسلام به مسجد تبدیل شده.اند در ایران بر اساس نوشته مورخان اسلامی بسیاری از آتشکده های زرتشتی قدیمی به مسجد تبدیل گردیده اند که مسجد جامع نیشابور در قرن اول هجری نمونه ای از آن هاست. ابوعبدالله، حاکم نیشابوری در تاریخ نیشابور می نویسد: «چون عبدالله عامر رضی الله عنهما، نشابور [را] فتح کرد آتشکده قهندز را خراب کرد و به جای آن جامع ساخت و صحابه به آن درآمدند و به احکام دین فتوا دادند... و مسجد بی مناره بود تا این که مهلب به نشابور آمد بناء مناره فرمود در قهندز... اما مسجد جامع بزرگ و مقصوره بزرگ بلاخلاف ابومسلم مروزی بنا نهاد مساحت زمین جامع سی جریب بود و هزار ستون داشت [که] شصت هزار خلق به یک باره در وی نماز کردندی». (2)

مساجد ستون دار یا شبستانی بومسلمی به جز نیشابور در شهرهای دیگر خراسان نیز به وسیله او ساخته شد؛ از جمله مسجد مرو را که در این دوران مرکز حکومتی خراسان بود. این مسجد و دارالاماره مرو که در کنار آن قرار داشته تا دو قرن بعد نیز آباد بوده است. (3)

از مساجد اولیه خراسان که آثار آن در حفاری های باستان شناسی به دست آمده است، مسجد جامع تابران توس است. این بنا یکی از مساجد بومسلمی خراسان است.

براساس شواهد تاریخی این مسجد تا سال 791 ه- . ق . که میرانشاه، پسر دوم تیمور به شهرهای ولایت توس هجوم آورد و آن ها را نابود کرد پابرجا بوده است.

از مساجد دیگری که آثار آن در حفاری های باستان شناسی به دست آمده می توان از مسجد جامع سیراف در نزدیکی بندر طاهری در حاشیه خلیج فارس نام برد. این بندر در قرون اولیه هجری شکوفاترین بندر بازرگانی خلیج فارس بوده (4)، کلیه مسجدهای سیراف بر اساس دو نمونه اصلی طراحی شده اند؛ مسجد تک حجره ای با فضای واحد مرکزی که این گونه مسجد به صورت متصل به یکی از خانه ها یا در کنار مجتمعی در بازار ساخته شده است. مسجد مهمی که در سیراف باستان شناسان انگلیسی کشف کرده اند مسجدی است که یک حیاط مرکزی دارد و در اطراف آن حجره هایی قرار گرفته و ورودی های آن وضعیت خاصی را نسبت به محورها یا سمت های اصلی نشان نمی دهند. شکل کلی مساجد و حیاط مرکزی آن مربع است. مسجد سیراف، ساده ترین نمونه مسجد جمعه است که از محورهای اصلی و فرعی و چهار ایوان جانبی در آن اثری نیست و با وجود قرار گرفتن حیاط مرکزی در میان شبستان و حجره ها، خاصیت مرکزی بودن موجود در نمونه های تکامل یافته مساجد جمعه را ندارد عنصرهای تفکیک کننده و سمت دهنده به آن عبارت اند از مناره منبر و محراب (5).

دیگر نمونه مسجدهای اولیه که در حفاری های باستان شناسی شناسایی شده، مسجد جامع اصفهان در دوران اولیهٔ آن است که گالدیری آن را معرفی کرده است؛ اما از این بنا تنها پی های آن باقی مانده است. (6)

هرچند پیچیدگی تاریخ بعدی مسجد جامع اصفهان کار باستان شناسان را دشوارتر کرده است، آشکار است که احتمالاً یک مسجد چهلستون بزرگ (حدود 90×140 متر) در قرن سوم هجری ساخته شده و در قرن چهارم در روزگار آل بویه، نمای دیگری در اطراف صحن ایجاد شده است. (7)

پیش از این که مسجد جامع فهرج در 1349 به وسیلهٔ شادروان دکتر محمدکریم پیرنیا معرفی شود (8) فقط دو مسجد سرپا با نقشهٔ شبستانی که به اشتباه نقشه عربی نامیده شده در حالی که این نقشه در ایران سابقه ای چند هزار ساله دارد که در پست های بعدی به آن خواهیم پرداخت در ایران شناخته شده بود؛ یکی تاری خانه دامغان که به قرن دوم هجری منسوب است اما نه سقف اصلی آن به جامانده و نه جزئیات تزیینی آن، و دیگری مسجد جامع نائین (9) که آخرین نمونه این نوع مساجد است با سبکی تکامل یافته تر و تزییناتی زیبا. (10)

 

 

 

1- پیرامون مسجدالنبی و تاریخچه آن ر.ک: نجفی، سید محمد باقر، مدینه شناسی، Horst Ziethen، کلن، 1364، صص 29-63.

2- حاکم نیشابوری، ابو عبد الله، تاریخ نیشابور، ترجمه محمد بن حسین خلیفه نیشابوری، مقدمه، تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعی کدکنی، نشر آگه، تهران، 1375، ص217.

3- ر.ک: اصطخری ابواسحق ابراهیم، مسالک و ممالک، به کوشش ایرج افشار، انتشارات علمی و ،فرهنگی ،تهران، 1368، ص206 . ابن حوقل صورة الارض ترجمه جعفر شعار بنیاد فرهنگ ایران، تهران، 1345، ص170.

4- پیرامون تاریخچه این بندر رک: سمسار، محمد حسن، جغرافیای تاریخی سیراف، انجمن آثار ملی، تهران، 1357.

5- ر.ک: فقیه، نسرین بندر سیراف شکل بندی شهر ایرانی در صدر اسلام در مجموعه معماری ایرانی گردآوری آسیه جوادی انتشارات مجرد، تهران، 1363، ج1، ص 183.

6- ر.ک: گالدیری اوژن، مسجد جامع اصفهان، میراث فرهنگی استان اصفهان، اصفهان، 1370، ج3، صص 13-16.

7- ر.ک: گالدیری اوژن، مسجد جامع اصفهان در دوره آل بویه ترجمه حسین علی سلطان زاده پسیان سازمان ملی حفاظت آثار باستانی، تهران، بینا، صص 2-15

8- ر.ک: پیرنیا، محمدکریم، مسجد جامع فهرج، باستان شناسی و هنر ایران، ش5، 1349.

9- پیرامون مسجد تاری خانه رک گدار، آندره آثار ایران ترجمه ابوالحسن سروقد مقدم بنیاد پژوهش های اسلامی آستان قدس رضوی، مشهد، 1371، ج 4، صص14-15.

10 پیرامون مسجد نائین رک گدار آندره، همان صص 16-17؛ گدار، آندره، هنرایران، ترجمه بهروز حبیبی، انتشارات دانشگاه ملی تهران 1358، صص 374-375. برای پژوهش های جدیدتر پیرامون مسجد جامع نائین رک سلطان زاده حسین نائین شهر هزاره های تاریخی دفتر پژوهش های فرهنگی، تهران 1374

 

 

تعریف عملیات و جنگ روانی

  • ۲۴۶

برای عملیات روانی تعاریف متعددی ارائه شده است که به کامل ترین آن ها می پردازیم:

1- عملیات‌روانی استفاده دقیق و طراحی شده از تبلیغات و سایر امکانات به منظور تأثیرگذاری بر افکار، احساسات، تمایلات و رفتار گروههای دوست، دشمن و بیطرف، برای دستیابی به اهداف ملی است. 

2- صلاح نصر از نویسندگان مصری در تعریف عملیات روانی می‌گوید: عملیات روانی همان جنگ کلمه و عقیده است، خواه به صورت مخفی، آشکار، شفاهی و یا کتبی باشد. اساساً سلاحی است که به انسان و ذهن او توجه دارد و هرگاه امکان برقراری ارتباط عاطفی با مخاطب را داشته باشد می‌تواند به اعماق او نفوذ کند. 

3- ارتش امریکا در مارس 1955 میلادی در آیین‌نامه رزمی خود، تعریف جالب توجه و کاملی از عملیات روانی ارائه کرده است: «عملیات روانی استفاده دقیق و طراحی شده از تبلیغات و دیگر اعمالی است که منظور اصلی آن تأثیرگذاری بر عقاید، احساسات، تمایلات و رفتار دشمن، گروه بی‌طرف و یا گروههای دوست است به نحوی که پشتیبانی، برای برآوردن مقاصد و اهداف، می‌باشد» 

4- ویلیام داواتی عملیات روانی را مجموعه اقداماتی می‌داندکه کشوری به منظور اثرگذاری و نفوذ بر عقاید و رفتار دولت ها و مردم خارجی با ابزارهایی غیر از ابزار نظامی، سیاسی و اقتصادی انجام می‌دهد. طرفداران این نگرش، اغلب بر این باورند که تبلیغات جزء اصلی و اساسی عملیات روانی بوده ولی همه نیست.

5- عملیات روانی شامل طیف وسیعی از فعالیت ها نظیر ترور و خشونت سمبلیک به منظور ارعاب یا ترغیب مخالفان برای تطبیق رفتار خود است. صاحبان این نگرش، فعالیت های پنهان نظیر جاسوسی، براندازی، آدم‌کشی و دیگر روش های تروریسم و سانسور (زمانی که برای قالب‌بندی افکار و رفتار گروه های خاص طراحی شده باشد) را در قلمروی عملیات روانی قرار می‌دهند. (حسینی 1373 ص2).

6- ”پل لاینبرگ” نیز در سال 1954؛ در خصوص جنگ روانی نوشت: جنگ روانی، استفاده از تبلیغات ضد دشمن، همراه با اقدامات عملی است که ماهیت نظامی، اقتصادی یا سیاسی دارد. (سلطانی‌فر 1382 ص120).

7- جنگ روانی مجموعه اقدامات تبلیغی ـ روانی است که کشور یا گروهی برای اثرگذاری و نفوذ بر عقاید و رفتار دولت ها و مردم در جهت مطلوب به پشتیبانی زمینه‌ها و ابزارهای سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و نظامی انجام می‌دهد(سبیلان اردستانی 1382).

 

همان طور که ملاحظه می شود؛ در تعریف فوق؛ زمینه‌ها و ابزارهای اقتصادی، نظامی، سیاسی ـ دیپلماتیک و ارتباطی نیز لحاظ گردیده است. چراکه عملیات روانی درحقیقت به صورت پدیده ای کاملتر؛ طی سال های پس از جنگ جهانی دوم جایگزین جنگ روانی شده و تفاوت عمده آن با جنگ روانی قابلیت شمول آن بر حوزه های اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و… است. چراکه عملیات روانی با پشتوانه اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و نظامی است که می تواند به موفقیت دست یابد.

 

به بیانی دیگر می توان گفت که مقصود از کلمه «روان» در عملیات روانی، اندیشه و فکر است که مبنای تصمیم و عمل قرار می‌گیرد. روان یعنی آنچه به فکر و اندیشه روح و مبادی معنوی و احساس درونی انسان ها مربوط می‌شود. اصل مسلم این است که اقدامات انسان‌ها بر اساس تصمیمی است که از مقدمات فکری ناشی می‌شود. هر اقدامی که از انسان سر می‌زند، بر اساس تصورها و تصدیق‌هایی است که پیرامون آن برای او حاصل شده است تا او را به “رفتاری خاص” وادار نماید. از سوی دیگر؛ انسان‌ها برای دستیابی به منافع و یا گریز از مفاسد رفتاری را از خود بروز می دهند و هر عملی را که انجام می‌دهند با مقدمات فکری به این نتیجه رسیده‌اند که برای آنها جلب منفعت می‌کند و یا آنها را از مفسده‌ای دور می نماید. بر این اساس است که اعمال و رفتار انسان‌ها ملزم به اتخاذ تصمیمی می شود که ناشی از مجموعه افکار و باورهای نفع گرایانه است. در این خصوص بایستی گفت، پس ازبلوک بندی جهان به دو قطب و رویارویی سیاسی و تبلیغاتی آمریکا و شوروی؛ تاثیر گذاری بر روان انسان ها در اوج و شدت خود طی جنگ سرد به اوج خود رسید. اگرچه قبل از آن نیز آلمان نازی و ایتالیای فاشیستی طی جنگ جهانی دوم با تکیه بر مسایل ناسیونالیستی و استفاده از آن به عنوان ابزارهای فریب و اغواگری(عملیات روانی)، توانسته بودند برتری نظامی و روانی را بدست آورند، اما برخورد با این مفهوم به شیوه کلاسیک و نوین آن و با استفاده از ابزار نوین؛ بیشتر به دوران جنگ سرد مربوط است. به گونه ای که امروزه عملیات روانی و یا جنگ نرم با ورود به حوزه سیاست و حکومت مفاهیمی از قبیل جنگ سخت را از اعتبار گذشته خویش ساقط کرده است.

 

8- دایره المعارف بریتانیکا نیز جنگ روانی را اینگونه تعریف کرده است: «فرآیند بهره برداری صحیح و طراحی شده از تبلیغات و اقداماتی با اتکا به ابزارهای نظامی، اقتصادی یا سیاسی که هدف اصلی آن نفوذ در عقاید، احساسات، عواطف، تمایلات و رفتار مخاطبان (افراد دشمن، بی طرف، هم پیمان و دوست) و تاثیرگذاری بر آنان، به منظور پیروزی در جنگ و تسلیم کامل نیروهای دشمن و تضعیف روحیه آنان است.[1]

 

9- البته برخی تعاریف قدیمی و کلاسیک معنای عملیات روانی را به فعالیت هایی که به طور مشخص در قلمرو صلاحیت نیروهای مسلح قرار دارد، محدود می کنند و آنرا تلاشی می دانند که بر تبلیغ برای مخاطبان خاص و پشتیبانی از ماموریت های نظامی معین متکی است. آیزنهاور رئیس جمهور آمریکا در سخنرانی خود در اکتبر 1952 علاوه بر روشن کردن خطوط استراتژی نظامی آمریکا در خصوص اهمیت جنگ روانی؛ گفت: «جنگ روانی در حقیقت، نبردی برای دستیابی و تأثیرگذاری بر افکار و اندیشه های مردم است». بدین ترتیب استراتژی دوران جنگ سرد ایالات متحده با محوریت جنگ روانی و ابزار قوی تبلیغات علیه بلوک شرق دنبال می شد.[2]

 

10- عده ای هم معتقدند که مفهوم اساسی جنگ روانی عبارت از دستکاری عقاید از طریق به کار گیری یک یا چند رسانه ارتباطی و به بیان دیگر، تضعیف و ناتوان کردن دشمن برای عمل و عکس العمل وی با استفاده از شیوه های تبلیغاتی است.[3]

یرخی نیز، جنگ روانی را که در حقیقت عملیات روانی کلاسیک محسوب می شود؛ شامل شکل دهی به نگرش های عمومی مردم توسط سیاستمداران، و یا نفوذ در شخصیت افراد با تکنیک های متفاوتی همچون شستشوی مغزی، هیپنوتیزم و استفاده از روان دارویی علیه زندانیان و … می دانند. اما تعاریف جدید آن را ضمن اینکه بخشی از جنگ همه جانبه علیه دولت رقیب یا دشمنان تلقی می کنند، آنرا مجموعه ی اقدامات یک دولت یا حکومت در جهت نفوذ و تاثیرگذاری بر عقاید و رفتار دولت ها و ملت ها می دانند که تحریک و ترغیب مخاطبین را با استفاده از ابزارهایی غیر از ابزار نظامی و با تاکید بر ابزارهای سیاسی، اقتصادی و تبلیغاتی در دستور کار خود قرار می دهد. به طوری که در جریان عملیات روانی با مد نظر قرار دادن اصول روانشناسی سعی می شود، همزمان تصاویر و کلمات یا مفاهیمی القاء و زمینه ای فراهم شود تا بتوان با ارائه بخشی از اطلاعات قبلی رفتار هدفمندی را دنبال کرد. در واقع اقدامات روانی بدون درگیر کردن ابعاد عاطفی و هیجانی تاثیرگذار نخواهد بود. هیجان های مرکب و همگانی به صورت سازمان یافته و هدایت شده همیشه در اوضاع جنگ و بحران سیاسی و اقتصادی وجود دارند و به کمک آنها از احساسات مردم سوء استفاده می شود.

از سوی دیگر؛ امروزه عملیات روانی در عمل و نظر جای وسیعی را برای خود باز کرده است. علاوه بر این‌که حیطه‌ی عمل و کاربرد آن بسیار وسیع‌تر از جنگ روانی شده است، از لحاظ نفوذ و تاثیر گذاری در روابط نظامی و امنیت، بر قوای نظامی نیز برتری یافته است. جان کالینز نویسنده کتاب استراتژی بزرگ می گوید که بوجود آوردن احساسات و عواطف برای تحریک رفتار گروه ها و دسته‌های خارجی دوست یا بی طرف جهت حمایت و پشتیبانی از دستیابی به اهداف ملی که به نوعی عملیات طرح ریزی و هدایت شده است، اقدامی روانی است.

در نتیجه باید گفت؛ جنگ روانی به طورمعمول؛ عبارت است از استفاده‌ی طراحی شده از تبلیغات و ابزارهای مربوط به آن؛ برای نفوذ در ویژگی‌های فکری دشمن با توسل به شیوه‌هایی که موجب پیشرفت مقاصد امنیت ملی مجری جنگ روانی می‌شود. اما عملیات‌ روانی (PSYOP)[4]، در نگرش عمده و کلی، با هدف خارجی ایجاد یک تصویر دلخواه، جلب و افزایش طرفداران و تحلیل بردن دشمنان و مخالفان، عامل مهمی در رویارویی و میدان کارزار و رقابت نرم در میان کشورها طی قرن حاضر محسوب می‌گردد. به همین ترتیب عملیات روانی موجب کمرنگ شدن مفهوم سنتی صلح شده است(به اصطلاح ضرب‌المثل قدیمی با پنبه سر بریدن جای‌گزین جنگ و یا صلح شده است). به طوری که پس از جنگ جهانی دوم عملیات روانی به جنگ افزاری کلیدی و کلانی برای اداره‌ی میدان‌های کاروزار و یا صلح شده است. چرا که کاربرد و نتیجه‌ی عملیات روانی در هر دو جهت؛ هم‌گرایی(ایجاد وفاق و صلح) و واگرایی(رویارویی و تنش) با توجه به توسعه‌ی فناوری ارتباطات جمعی، شگفت انگیز بوده است. علی ایحال؛ از میان تعاریف موجود در باره عملیات روانی؛ برخی از آنها نسبت به سایر تعاریف؛ دارای اهمیت بیشتری هستند که در زیر ارایه می گردد:

عملیات روانی به سلسله اقدامات برنامه ریزی شده، هماهنگ، هدفمند و قابل ارزیابی درحوزه‌های سیاسی، اقتصادی، نظامی، اجتماعی و ایدئولوژیکی گفته می‌شود که برای ایجاد احساسات، نگرش‌ها یا رفتار مطلوب در گروه‌های دوست دشمن و بی‌طرف به منظور تامین مقاصد ملی طراحی و اجرا می‌گردد(رضا عاصف، 1384،ص:67).
عملیات روانی به منزله شیوه‌ای غیرخشونت آمیز بر عواملی مانند منطق، ترس، رغبت و دیگر عوامل روانی تکیه می‌کند تا هیجان‌ها، نگرش‌ها و رفتارهای خاصی را در مخاطبان پدید آورد. این رفتارها و نگرش‌های دستکاری شده می توانند از جلب حمایت مردم در مورد عملیات‌های نظامی تا آماده شدن برای نبرد را در برگیرند. از اینرو در جنگ‌های آینده، هر عملیاتی باید به سست کردن اراده جنگیدن افراد دشمن معطوف گردد. (مرادی، ۱۳۸۲: ۶ و5 ).
عملیات روانی اقدامات مدون و طراحی شده به منظور انتقال اطلاعات و نشانه‌های گزیده شده به مخاطبان خارجی در راستای تأثیرگذاری بر هیجان‌ها، انگیزه ها، دلایل، شیوه‌های استدلال و در نهایت بر رفتار حکومت‌ها، سازمان‌ها، گروه‌ها و افراد خارجی است (سوری، ۷۴:۱۳۸۵).

مسجد، مرکز ستاد اسلام است.

  • ۶۵۹

امام خمینی(ره):

اگر این مسجد و مرکز ستاد اسلامی قوی باشد، ترس از فانتوم‌ها نداشته باشید. ترس از آمریکا و شوروی و این‌ها نداشته باشید. آن روز باید ترس داشته باشید که شما پست بکنید به اسلام؛ پشت بکنید به مساجد ... .

20تیر 1359

حقیقت اسلام ناب از دیدگاه امام خمینی (ره)

  • ۸۹۳

از دیدگاه امام خمینی (ره) اساس و چکیده‌ی اسلام ناب، «توحید» است.

توضیح آنکه؛ در بدو امر، مفهوم توحید مفهومی آشنا است که فقط به حوزه‌ی باورها مربوط است. امام خمینی(ره) کلمه‌ی توحید و توحید کلمه را عصاره‌ی اسلام و مقصد انبیا می‌دانند. ایشان با نگاه دقیق خود این مفهوم را به گونه‌ای تشریح می‌کنند که قابلیت جریان و تاثیر عمیق در همه‌ی شئون جامعه را خواهد داشت.

امام خمینی(ره): کافی نیست که ما و شما در یک محفلی جمع بشویم و در جاهای دیگر هم همین طور، لکن آن مقصدی که مقصد اسلام است و مورد امر خدای تبارک و تعالی است و همه‌ی انبیا برای آن مقصد آمده اند از آن مقصد غفلت بشود. باید گفتارها، انسان را برساند به معنویات و برساند به توحید کلمه و کلمه‌ی توحید.      صحیفه، ج۱۴، ص۱۵۲.

 

امام خامنه‌ای نیز در این‌باره می‌فرمایند: لُب روح و حقیقت اسلام، توحید است.

 

اما توحید از نظر ایشان: توحید پدیده‌ای از جنس فعل و به معنای یکی کردن است.

توضیح آنکه؛ توحید از ماده‌ی "و ح د" در باب تفعیل استفاده شده و به معنای یکی شدن و یکی کردن است. یعنی وقتی دو چیز را با هم یکی کنیم به این عمل توحید گویند‌. در نتیجه، اصولا توحید پدیده‌ای از جنس شدن، فعل و کنش است. امام خمینی(ره) در این باب در کتاب آداب الصلاة می‌نویسند:

به عقیده‌ی نویسنده‌ جمیع علوم عملی است حتی علم توحید. شاید از کلمه‌ی توحید که تفعیل است عملی بودن آن نیز استفاده شود؛ چه که به حسب مناسبات اشتقاق، توحید از کثرت رو به وحدت رفتن و جهات کثرت را در عین جمع مستهلک و مضحل نمودن است. 

 

در واقع توحید یک چهره‌ی دانشی (اثباتی) دارد و یک چهره‌ی کنشی (ثبوتی).

در بعد اول صحبت از برهان  و انواع ادله‌ی عقلی و نقلی است و در بعد دوم صحبت از جریان توحید در متن واقعیت زندگی اجتماعی است.

مقام معظم رهبری در این‌باره می‌فرمایند: توحید یک امتداد اجتماعی دارد، یک امتداد سیاسی دارد، لااله‌الا‌الله فقط در تصورات و فروض فلسفی و عقلی منحصر و زندانی نمی‌ماند و می‌آید در کف جامعه تکلیف حام را معین ‌می‌کند، تکلیف مردم را معین می‌کند.

 

یکی از فرق‌های مهم مکتب امام با سایر مکاتب امام با سایر مکاتب در تبیین توحید است. امام وجهه‌ی فعل بودن توحید را پررنگ‌تر می‌بیند ولی در سایر مکاتب بیشتر از زاویه‌ی برهان و استدلال به این مفهوم می‌نگرد. البته توحید به معنای فعل بودن، مبتنی بر برهان غیر قابل خدشه بر توحید به معنای دانشی آن است.

مسجد، نهاد آموزش، پرورش، تعلیم و تربیت در اسلام

  • ۹۳۲

اولین کارکرد مسجد همانطور که از نامش پیداست، کارکرد عبادی است؛ اما نهاد آموزش و پرورش اسلام هم در مسجد شکل گرفت. پیامبر گرامی اسلام و اصحاب ایشان وقتی می‌خواستند قرآن را آموزش دهند، وقتی می‌خواستند احکام شرعی را برای مردم بیان کنند، مسجد پایگاه آنها بود.

این کارکرد مسجد تا قرن‌ها ادامه داشت. نه تنها در زمان رسالت حضرت، بلکه در دوره‌ی خلفا و در عهد امیرالمومنین(ع) و حتی در دوره‌ی سیاه بنی امیه و دوران بنی عباس، همیشه مسجد کارکرد آموزشی خود را حفظ کرده بود.

زوایایی در مساجد بزرگ برای علمای بزرگ و دانشمندان بزرگ وجود داشت که این‌ها کرسی درس اصلی شان را در مسجد برگزار می کردند. بنابراین در واقع می توان گفت بعد از کارکرد عبادی، کارکرد آموزشی مسجد، مهمترین و متداول ترین کارکرد مسجد در اسلام بوده است.

امیرحسین احمدنیا

امیرحسین احمدنیا

پایگاه نشر سیاه‌مشق‌ها، گفتگوها، اندیشه ها، اخبار و اطلاع رسانی‌ها | معاون اجرایی و امور مراکز مرکز رسیدگی به امور مساجد استان‌های خراسان