اولین کارکرد مسجد همانطور که از نامش پیداست، کارکرد عبادی است؛ اما نهاد آموزش و پرورش اسلام هم در مسجد شکل گرفت. پیامبر گرامی اسلام و اصحاب ایشان وقتی می‌خواستند قرآن را آموزش دهند، وقتی می‌خواستند احکام شرعی را برای مردم بیان کنند، مسجد پایگاه آنها بود.

این کارکرد مسجد تا قرن‌ها ادامه داشت. نه تنها در زمان رسالت حضرت، بلکه در دوره‌ی خلفا و در عهد امیرالمومنین(ع) و حتی در دوره‌ی سیاه بنی امیه و دوران بنی عباس، همیشه مسجد کارکرد آموزشی خود را حفظ کرده بود.

زوایایی در مساجد بزرگ برای علمای بزرگ و دانشمندان بزرگ وجود داشت که این‌ها کرسی درس اصلی شان را در مسجد برگزار می کردند. بنابراین در واقع می توان گفت بعد از کارکرد عبادی، کارکرد آموزشی مسجد، مهمترین و متداول ترین کارکرد مسجد در اسلام بوده است.

السُّجودُ منتَهَی الِعباده من بَنی آدَمَ[1]

مسجد یعنی جایگاه سجده و سجده منتها و اوج بندگی و عبادت انسان در مقابل حضرت پرودگار جل و علی است.

مسجد در فرهنگ دینی یادآور عبودیت، بندگی و خضوع در محضر پرودگار علی اعلی است، با وجود اینکه زمین با همه‌ی وسعتش می تواند محل سجده و عبادت ذات باری تعالی باشد«جُعِلَت لی الأرضُ مسجدا...»[2]، اما برترین و اصیل ترین مکان برای عبادت و تقرب به پرودگار مسجد است.

لذا اصلی‌ترین نشانه‌ی مسجد و محور تمام کارکردهای مسجد، ذکر و یاد خدای تبارک و تعالی و عبادت ذات بی متهای او می باشد. در آیات کلام الله وحی، از مسجد به عنوان جایگاه ذکر و یاد خداوند و محل ذکر اسماء حسنی او یاد می شود: «وَ مَساجِدُ یُذکَرُ فِیها اسمُ اللهِ کَثِیراً»[3]و از این روست که ظالم ترین فرد کسی است که مردم را از ذکر و عبادت خدا در مساجد محروم می کند«وَ مَن أظلَمُ مِمَّن مَنَعَ مَساجِدَالله أن یُذکَرَ فِیها اسمُه»[4] .

مسجد جایگاه عبادت خالصانه‌ی خداوند[5]،  محل نجوای صادقانه با معبود[6]، پایگاه عروج انسان از خاک به افلاک[7]، زیارتگاه حضرت الله جل جلاله[8] و خانه‌ی نورانی حضرت پرودگار[9] است.

امیرحسین احمدنیا – 16 رجب 1442 هـ . ق

مقام معظم رهبری:

مساجد را پایگاه قرآن قرار بدهید. دو جور هم میشود جلسه‌ی قرآنی تشکیل داد: یکی همین که دُور هم جمع بشوند و یک استادی بنشیند آنجا، بخوانند، قرآنِ افراد را تصحیح کند، نکات را بگوید، تذکّرات را بگوید؛ این یک جور است. یک جور هم این است که جمع بشوند، یک نفر برود روی منبر، بنا کند قرآن خواندن، و نیم ساعت، یک ساعت قرآن بخواند -مثل منبری‌ای که منبر میرود و شما می‌نشینید پای منبرش، قرآن‌خوان، تالی قرآن، تلاوت‌گر برود روی منبر بنشیند و شروع کند به قرآن خواندن- شما هم بنشینید گوش کنید، [قرآن را] باز کنید، از روی قرآن نگاه کنید که این کار البتّه یواش‌یواش معمول شده. من وقتی میبینم در تلویزیون این کاری که در ماه رمضان‌ها در مشهد و قم و در خیلی از شهرهای دیگر راه افتاده است که جمع میشوند داخل صحن و یک جزء از قرآن را میخوانند، همه گوش میکنند، واقعاً لذّت میبرم -که از قم هم این کار شروع شد، دیگران هم یاد گرفتند- خیلی کار خوبی است. این بایستی در مساجد مختلف در طول سال -نه فقط در ماه رمضان- تکرار بشود. مساجد گوناگون پایگاه‌های قرآن باشند؛ اعلان کنند مثلاً فرض کنید که شب پنج‌شنبه، شب جمعه، شب شنبه -یک شبی در هفته؛ اگر هر شب نمیشود- یک نفر خواننده‌ی قرآن بیاید آنجا بنشیند، شما هم بروید آنجا بنشینید و قرآن را باز کنید، او بخواند و شما نگاه کنید؛ و به ترجمه هم مراجعه کنید؛ ترجمه‌های‌ خوب. زمان ما، آن وقتهایی که بنده در مشهد تفسیر میگفتم -دَه‌ها سال پیش- یکی دو ترجمه‌ی قرآن بود، آن هم ناقص؛ الان بحمدالله ترجمه‌های بسیار خوب، متعدّد وجود دارد در دسترس مردم، این ترجمه‌ها را بگیرند نگاه کنند؛ این یک کار.

 یک کار دیگر، جلسات تفسیر است؛ تفسیر هم بسیار بسیار مهم است. کسانی که میتوانند، کسانی که بلدند، عمدتاً آقایان روحانیّون محترم، فضلای محترم، کسانی که با قرآن اُنس دارند، مطالعه کنند، فکر کنند، مباحث تفسیری را بیان کنند، سطح معارف جامعه را بالا بیاورند.

16 اردیبهشت ماه 1398

حاج قاسم سلیمانی:

تربیت مدافع فزهنگی، ایثارگر و فداکار در دولت‌ها و سازمان‌های دولتی محقق نمی‌شود بلکه در مسجد محقق می‌شود؛ ما پیروزی‌مان را در جنگ هشت ساله مدیون مسجد هستیم.

البته منظور پیکره‌ی مسجد نیست. بلکه منظور امام جماعت است که امروز مقام معظم رهبری در راس امامن جماعات مساجد حضور دارند.

29 مرداد 1396