-
جمعه, ۱۷ اسفند ۱۴۰۳، ۰۸:۴۵ ق.ظ
-
۹
چکیده
در تاریخ اسلام، مسجد نه‌تنها به‌عنوان مکانی برای عبادت و نیایش، بلکه به‌عنوان مرکزی برای ارائه خدمات اقتصادی و اجتماعی شناخته شده است. این مکان مقدس در ترویج روح تعاون، کمک‌رسانی به نیازمندان، و ایجاد پایگاه‌های اقتصادی برای جوامع محلی نقش فعال داشته است. کارکرد اقتصادی مسجد شامل جمع‌آوری و توزیع زکات و صدقات، حمایت از خانواده‌های آسیب‌پذیر، و تشویق فعالیت‌های تولیدی و اشتغال‌زا بوده که در تحقق عدالت اجتماعی و اقتصادی اسلامی تأثیرگذار بوده‌اند. این مقاله ضمن تبیین نقش اقتصادی مساجد در صدر اسلام و جوامع معاصر، به اهمیت احیای جایگاه آن در رفع چالش‌های اقتصادی کنونی پرداخته است.
مقدمه
مساجد در تمدن اسلامی به‌عنوان نهادهایی جامع و چندبعدی شکل گرفته‌اند که یکی از ابعاد مهم آن‌ها، ارائه خدمات اقتصادی و اجتماعی است. در صدر اسلام، مسجد مکانی برای جمع‌آوری زکات و صدقات و توزیع آن بین مستضعفان بود. این مکان مقدس بستر ترویج فعالیت‌های خیریه و تعاون اقتصادی میان مسلمانان، کاهش اختلاف‌های طبقاتی، و تحقق عدالت اجتماعی بوده است. در عصر حاضر نیز با توجه به گسترش فقر، بی‌عدالتی اقتصادی، و چالش‌های اجتماعی، مساجد می‌توانند نقشی کلیدی در کمک به جوامع آسیب‌پذیر ایفا کنند.
کلمات کلیدی
مسجد، اقتصاد، زکات، صدقه، عدالت اجتماعی، تعاون اقتصادی.
آیات و روایات
-
ترویج انفاق و عدالت اجتماعی در قرآن
خداوند در قرآن کریم می‌فرماید:«وَأَقِیمُوا الصَّلَاةَ وَآتُوا الزَّکَاةَ وَارْکَعُوا مَعَ الرَّاکِعِینَ.»
(نماز را برپا دارید و زکات را بدهید و همراه رکوع‌کنندگان رکوع کنید.)
(سوره بقره، آیه 43)
این آیه به وظیفه تأمین نیازهای اقتصادی جامعه از طریق زکات اشاره دارد. -
تشویق به تعاون اقتصادی
پیامبر اکرم (ص) فرمودند:«مَنْ فَرَّجَ عَنْ مُؤْمِنٍ کُرْبَةً مِنْ کُرَبِ الدُّنْیَا فَرَّجَ اللَّهُ عَنْهُ کُرْبَةً مِنْ کُرَبِ یَوْمِ الْقِیَامَةِ…»
(هرکه گرفتاری مؤمن را در دنیا برطرف کند، خداوند گرفتاری او را در آخرت برطرف خواهد کرد.)
(بحار الانوار، ج 74، ص 123)
سخنان امامین انقلاب
-
امام خمینی (ره):
«مسجد تنها محل عبادت نیست، بلکه محوری برای حل معضل‌های اجتماعی و اقتصادی مستضعفان است.»
(صحیفه امام، ج 21، ص 163) -
مقام معظم رهبری:
«مسجد یک مرکز تعاون است که می‌تواند در تقویت اقتصاد اسلامی و کمک به فقرا نقشی حیاتی ایفا کند.»
(بیانات در دیدار با ائمه جماعات مساجد، 1396/05/10)
توضیح کارکرد اقتصادی مسجد
1. جمع‌آوری و توزیع زکات و صدقات
زکات و صدقه که از ارکان اقتصاد اسلامی هستند، از طریق مساجد جمع‌آوری شده و به نیازمندان توزیع می‌شوند. در صدر اسلام، این اقدام یکی از ابزارهای اصلی توزیع ثروت در جامعه بود و به کاهش فقر و ایجاد عدالت اقتصادی کمک می‌کرد.
2. کمک به فقرا و ترویج تعاون اقتصادی
مساجد با شناسایی خانواده‌های آسیب‌پذیر و نیازمند، زمینه‌ساز حمایت‌های اقتصادی و اجتماعی شده‌اند. همچنین، از طریق برگزاری بازارچه‌های خیریه و ایجاد صندوق‌های قرض‌الحسنه، می‌توانند به رفع نیازهای مالی افراد کمک کنند.
3. تشویق به کار و تولید
در جامعه اسلامی، کار و تلاش اقتصادی عبادت محسوب می‌شود. مساجد با تشویق به فعالیت‌های تولیدی و ارائه آموزش‌های فنی و مهارتی، نقش مهمی در توانمندسازی اقتصادی جوانان دارند.
4. تحقق عدالت اجتماعی
مساجد با مدیریت صحیح منابع مالی و توزیع کمک‌ها به مستضعفان، به تحقق عدالت اقتصادی کمک می‌کنند. این عدالت، از اهداف کلیدی نظام اقتصادی اسلام است که مساجد به‌عنوان یکی از ابزارهای آن ایفای نقش می‌کنند.
5. ایجاد مشاغل تعاون‌محور
مساجد می‌توانند با همکاری نهادهای خیریه و سازمان‌های دولتی، به ایجاد مشاغل کوچک و محلی که بر اساس تعاون و همکاری شکل گرفته‌اند کمک کنند.
6. برگزاری برنامه‌های مشاوره اقتصادی
مشاوره به خانواده‌ها جهت مدیریت بهتر منابع مالی، کاهش هزینه‌های زندگی، و تدوین برنامه‌های اقتصادی پایدار از دیگر نقش‌هایی است که می‌تواند در مساجد اجرا شود.
نتیجه‌گیری
کارکرد اقتصادی مساجد یکی از جنبه‌های پرثمر آن‌ها در جامعه اسلامی است که در تحقق عدالت اجتماعی، کاهش اختلاف طبقاتی، و کمک به مستضعفان نقش بسزایی دارد. مساجد می‌توانند با ارائه خدمات اقتصادی مانند جمع‌آوری زکات و صدقات، مشاوره اقتصادی، و توانمندسازی جوامع محلی، به‌عنوان مراکز فعال در رشد و توسعه اقتصادی عمل کنند. توجه بیشتر به این نقش در عصر حاضر، به‌ویژه در برابر چالش‌های اقتصادی جوامع اسلامی، می‌تواند مسیر تحقق تمدن نوین اسلامی را هموارتر کند.
منابع
- قرآن کریم
- وسائل الشیعه
- صحیفه امام خمینی
- بیانات مقام معظم رهبری
- نقش اقتصادی مساجد
- مطالعه‌ای درباره نقش اقتصادی مسجد