با نگاهی به صفحات تاریخ و غور در گذشته ی تاریخی «مسجد» می توان گفت مسجد اولین نهاد فرهنگی، اجتماعی و سازمانی است که مستقیما توسط پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم و در نخستین روزهای تاسیس حکومت اسلامی پایه گذاری شده است.

مسجد از ابتدای تاسیس قلب تپنده ی جامعه اسلامی، مرکز بی بدیل اجتماع مسلمانان، کانون همفکری و مشورت و فرماندهی و محل حل مشکلات جامعه ی اسلامی بر محور ذکر و دعا بوده است.

شاید بتوان گفت مسجد در گذر تاریخ فراز و نشیب های متعددی را طی کرده، از تحولات فرهنگی گرفته تا معماری و زینت ظاهری اما حقیقت آن است که «مسجد» در باطن هرگز تعریف اصیل خود را از دست نداده و هنوز هم کانون عبادت فردی و اجتماعی مسلمانان است.

مسجد از همان ابتدای اسلام، فقط یک عبادتگاه نبود بلکه محل اجتماع و مکان تجلی وحدت امت اسلامی بود و در این مکان مقدس به همه ی شئون جامعه ی اسلامی  اعم از عبادی، سیاسی، اقتصادی، قضایی، ارتباطی،تبلیغاتی و ... پرداخته می شد.

البته با وجود همه ی کارکردهای متعدد، همواره روح مسجد «مسجد و محل عبادت بودن» است و این شالوده و پایه ی همه ی فعالیت های فرهنگی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و ... امت مسلمان در راستای عبودیت حضرت باری تعالی است.

امیرحسین احمدنیا – 10رجب1442

واژه‌ی «مسجد» در لغت اسم مکان و از ریشه‌ی «سجد»، به معنای سر فرود آوردن و اظهار تذلل و خاکساری است. ابن فارس می نویسد:

 السینُ و الجیمُ و الدّال، أصلٌ واحدٌ مُطّردٌ یَدُلّ علی تَطامُنٍ و ذٌل، یُقالُ: سَجَدَ، إذا تَطامَنَ و کُلّ ما ذَلَّ فَقَد سَجَد.[1]

سین و جیم و دال، دارای یک معنای اصلی و فراگیر است که بر فروتنی و خاکساری دلالت می کند. وقتی گفته می شود: «سَجَدَ» که شخص، فروتنی کرده باشد و هر آنچه خاکساری کند، سجده کرده است.

دیگر واژه شناسان عرب نیز با عباراتی مشابه، همین مضمون را تایید کرده‌اند. بنابراین، چنان که گفته شد، در زبان عربی «سجود» به معنای خاکساری و یرفرود آوردن در برابر دیگری است و «مسجد»، به معنای مکان چنین اقدامی است.